📈 Sınır Değer Hesaplama ve Aşırı Düşük Teklif Sorgulaması: E-İhale Süreçlerinin Kritik Aşamaları

Elektronik İhale (e-ihale) platformlarında yürütülen kamu alım süreçleri, şeffaflık ve rekabetçilik hedeflerken, teklif fiyatlarının gerçekçi olup olmadığını denetlemek zorundadır. Bu denetimin ana mekanizması, Sınır Değer Hesaplaması ve bu değerin altında kalan teklifler için yapılan Aşırı Düşük Teklif (ADT) Sorgulamasıdır. Bu süreç, işin düşük kalitede veya eksik tamamlanmasını engellemek ve kamu kaynaklarının verimli kullanılmasını sağlamak açısından hayati öneme sahiptir.

1. Sınır Değer (SD) Hesaplaması Nedir?

Sınır değer, ihale komisyonunun, bir teklifin fiyatının sektör ortalamasına göre kabul edilebilir olup olmadığını belirlemek için kullandığı matematiksel bir eşiktir. 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve ilgili tebliğler, idarelerin bu değeri hesaplama yöntemlerini detaylıca tanımlar.

⚖️ Hesaplama Yöntemlerinin Temel Mantığı

Sınır değerin hesaplanmasında temel olarak, idarenin yaklaşık maliyeti ile ihaleye sunulan geçerli tekliflerin ortalaması dikkate alınır. Amaç, yaklaşık maliyet ile piyasa tarafından belirlenen fiyat aralığını birleştirerek, bu aralığın makul olmayan alt limitini tespit etmektir.

Yapım İşleri İhalelerinde kullanılan formül (güncel tebliğlere göre küçük farklılıklar gösterebilir), genellikle yaklaşık maliyetin belirli bir yüzdesi ile geçerli tekliflerin aritmetik ortalamasının belirli bir oranının birleşiminden oluşur.

Örnek: Geçerli tekliflerin aritmetik ortalaması $\bar{X}$, yaklaşık maliyet $M$, sapma katsayısı $N$ olmak üzere; sınır değerin $\text{SD}$ hesaplanmasında bu değişkenler kullanılır ve hesaplama sonrasında $\text{SD}$‘nin altında kalan teklifler ADT kabul edilir.

2. Aşırı Düşük Teklif (ADT) Sorgulama Süreci

Sınır değerin altında kalan istekliler, ihale komisyonu tarafından aşırı düşük teklif sahibi olarak belirlenir ve tekliflerini yazılı olarak açıklamaları istenir. Bu sorgulama, teklif sahibine, düşük fiyatını mantıklı ve gerçekçi gerekçelerle kanıtlama fırsatı verir.

📬 Sorgulama Yazısının İçeriği

İdare tarafından gönderilen sorgulama yazısında şunlar açıkça belirtilmelidir:

• Hangi Teklif Bileşenleri İçin Açıklama İstendiği: Özellikle malzeme, işçilik, genel giderler, vergi ve sigorta maliyetleri gibi fiyatı oluşturan ana unsurlar.

• Belge Sunma Zorunluluğu: İsteklinin, sunduğu açıklamayı destekleyecek resmi ve güvenilir belgeleri (proforma faturalar, teklifler, sözleşmeler, maliyet analizleri vb.) sunması gerektiği.

• Süre: İstekliye, açıklamayı hazırlaması için tanınan makul süre (genellikle 3 veya 5 iş gününden az olmamak üzere).

💡 İstekliden Beklenen Kanıtlar

İstekli, teklifinin aşırı düşük olmadığını kanıtlamak için, teklif fiyatını mümkün kılan ekonomik ve teknik avantajlarını sunmalıdır. Bu avantajlar şunlar olabilir:

• Ekonomik Üretim/İmalat Yöntemleri: Otomasyon kullanımı, seri üretim avantajı veya maliyet düşürücü yeni teknolojiler.

• Avantajlı Tedarik Koşulları: Tedarikçilerle yapılan özel anlaşmalar, büyük miktarda alım indirimleri veya stok avantajları.

• Verimlilik Artışı: Özel teknik çözümler veya iş organizasyonundaki yenilikler sayesinde daha az iş gücü veya zamanla işi bitirebilme.

• Özgünlük: Teklif edilen mal veya hizmetin patentli veya özgün bir niteliğe sahip olması.

3. Açıklamaların Değerlendirilmesi ve Nihai Karar

İhale komisyonu, istekli tarafından sunulan tüm açıklamaları ve ekli belgeleri titizlikle inceler. Değerlendirme, sadece sunulan belgelerin varlığına değil, aynı zamanda gerçekçiliğine, tutarlılığına ve yaklaşık maliyet bileşenleriyle uyumuna odaklanır.

Shutterstock

• Yeterli Görülen Teklifler: Sunulan açıklamalar, teklif fiyatının gerçekçi olduğunu, işin kalitesinden ödün vermeden yapılabileceğini ve piyasa koşullarıyla uyumlu olduğunu kanıtlarsa, teklif geçerli kabul edilir.

• Yetersiz Görülen Teklifler: Açıklamaların yetersiz olduğu, fiyatı destekleyici yeterli belge sunulmadığı veya sunulan belgelerin şüpheli bulunduğu durumlarda, teklif reddedilir.

❗ Önemli Not: Güncel mevzuat, özellikle yapım işleri ihalelerinde, aşırı düşük teklif açıklaması sunmayan veya açıklaması yetersiz bulunan isteklilerin, sadece teklifinin reddedilmesiyle kalmayıp, bu durumun idare tarafından bir ihale yasaklama sürecini tetikleyebileceği veya geçici teminatının gelir kaydedilebileceği yönünde yaptırımlar içermektedir. Bu nedenle ADT sorgulaması, istekliler için ciddiye alınması gereken ve hukuki sonuçları olan bir aşamadır.

Sonuç olarak, sınır değer hesaplama ve ADT sorgulama mekanizması, kamu ihalelerinde haksız rekabeti önleyen ve kamu yararını koruyan çift yönlü bir kontrol mekanizmasıdır. İdarelerin şeffaf, isteklilerin ise detaylı ve belgeli hareket etmesini gerektirir.